8. Sınıf Türkçe Ders Kitabının Söz Varlığı Açısından İncelenmesi

 1)Kitaplarla Kurulan Dostluk

2) Yavaş..yavaş, derinden… derine, gün..gün  gibi ikilemelere yer verilmiş.

3) Faust,  Don Kişot, Keloğlan, Karacaoğlan, Kerem gibi Türk ve Dünya Edebiyatından eser yazar ve karakter isimlerine yer verilmiş.

4)  Mevsim ismine yer verilmiş. (Yaz)

 5) Ova, dağ, tepe gibi coğrafi kavramlara yer verilmiş.

6)  Kar ve güneş gibi zıtlıklara yer verilmiş.

7) Yüreği köz gibi yanmak ve Altın kalpli çocuk gibi soyut tamlamalara ve deyişlere yer verilmiş.

8) Atasözü ve deyimlere yer verilmemiş.

2)Okuma Serüvenim Nasıl Başladı
1)  809 kelime

2)  Müsaade, vesile, aşina, şıra, haylaz, sükûtu hayale uğramak, iftihar, taşra bilinmeyen kelimeler.

3)  Ali Gottik, Binbir Gece Masalları, Köroğlu Destanı, Şahmeran Masalı, Hazreti Ali’nin Cenkleri, Nasrettin Hoca, İncili Çavuş’u tanıdık. Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre, Leylâ ile Mecnun, Karacaoğlan, Abdullah Ziya Kozanoğlu-Kolsuz Kahraman, Feridun Fazıl Tülbentçi-Osmanoğulları, Yavuz Sultan Selim Ağlıyor, Nihal Atsız-Bozkurtların Ölümü/ Bozkurtlar Diriliyor Hemingway(Hemingvey)-Çanlar Kimin İçin Çalıyor, Kerime Nadir- Hıçkırık, Esat Mahmut Karakurt –Dağları Bekleyen Kız, Ankara Ekspresi, Erikler Çiçek Açtı Muazzez Tahsin, Ethem İzzet Benice, Fantoma, Pardayanlar Mişel Zevako- şövalye romanları,Faruk Nafız Çamlıbel-Bir Ömür Böyle Geçti gibi Türk Ve Dünya Edebiyatından örnek eser ve yazarlara yer verilmiş.

4)  Ağzının Suyu Akmak, deyimi kullanılmış.

5) Özel isimlere (Alaeddin/Abdurrahman Ağa) yer verilmiş.

6) Şehir isimlerine yer verilmiş. (Malatya,Maraş)

7) Ay isimlerine yer verilmiş( Ağustos, Eylül)

8) İlişki sözleri (akrabalık isimleri)ne yer verilmiş. (teyze, abla,amca,dayı)

9)Sayılara yer verilmiş.

3) Sarı Traktör
1) Sap Çekimi, döven sürme, tınaz savurma, saman çekme, pancar sulama, pancar sökümü, paradoks, bazuka, namlu, yiv, ziyade, harman gibi bilinmeyen kelime ve kelime gruplarına yer verilmiş.

2) Talip Apaydın’ın Sarı Traktör isimli eseri tanıtılmış.

3)1958, 500, 10 gibi sayılara yer verilmiş.

4)Arif, Yakup, Ali, Ahmet gibi özel isimlere yer verilmiş.

5)Baba, Oğul (Akrabalık isimlerine yer verilmiş.

6)Röportaj ve roman türü kavramları verilmiş.

4) Okumak

1) Dimağ, baldıran ağusu, mütareke açıklama isteyen kavramlar.

2) Ülke ve şehir isimlerine yer verilmiş. (Amerika, İngiltere, Malatya)

3)İkilemelere yer verilmiş. ( Tatlı tatlı..)

4)Meslek isimlerine yer verilmiş. ( Öğretmen, Filozof)

5)Sayılara yer verilmiş. ( 1, 100, 10, 20)

 5)Sözlükle Muhabbet

 1)  Lügaviyûn, veçhe, sükûnet, asude, meçhul, terütaze, yegâne, lügat açıklanması gereken kavramlar.

2)   Mark Twain (Mark Tiveyn), Webster (Vebster), Browning (Brovning), Lincoln (Linkoln), Kaşgarlı Mahmut, Ali Şir Nevâî, Lügat-ı Çağatâi Türkî-i Osmanî Buharalı Şeyh Süleyman Efendi, Tuhfe-i Vehbi Sünbülzâde Vehbi, Miftah-ı Lisan Tahir Ömerzade Yusuf Halis, Feriştahoğlu Abdüllatif; Ebuzziya, Şemseddin Sami, Lügat-ı Naci sahibi Muallim Naci, Ferit Devellioğlu gibi sözlük yazarlarına yer verilmiş.

3) Ülke, ve bölge isimlerine yer verilmiş.( Amerika, İngiltere, Missaurie, Nevada)

  1) İşte Onun Evrensellik Anlayışı

1)  Refah, sükûn, mahrum, sevk, hadise, esas, siper bilinmeyen kelimeler.

2) Koyun. koyuna, açıktan açığa ikilemelere yer verilmiş.

3)  Şehir İsimlerine yer verilmiş. (İstanbul Çanakkale)

4) Ülke İsimlerine yer verilmiş. (Avustralya, Yeni Zelanda)

5) Atasözü ve deyimlere yer verilmemiş.

 2) Onuncu Yıl Nutku

1) Fert, muvaffakiyet, azimkârane, kâfi, mamur,refah, vasıta, muasır,mefhum,muvaffak,müspet,ehemmiyet,tebarüz,vasıf,fıtri, mütemadiyen,inkişaf,beşeriyet, temin,bahtiyar,itimat,katiyet, ebediyet

2) Türklük, Kurtuluş Savaşı, Cumhuriyet kavramları verilmeye çalışılmış.

3) Ünlemlere yer verilmiş. ( Yurttaşlarım!, Türk Milleti)

4) Sayılara yer verilmiş. (15. yıl, 10 yıl)

5) Deyim ve atasözlerine, ikilemelere yer verilmemiş   

 3) Atatürk Ve Bilim

1)Vesile, gaflet, mürşit, muvaffakiyet, cehalet, delalet, safha, tekâmül, terakkiyat, tabii, dizgelileşmek, devingen, sınaî gibi bilinmeyen kelimeler bulunmakta.

2) Ay isimlerine yer verilmiş. ( Ekim, Ağustos)

3) Matematik, Astronomi, Fizik, Kimya gibi bilim dallarının isimlerine yer verilmiş.

4) Osmanlıca, Türkçe, Arapça dil isimlerine yer verilmiş.

5) Atbaşı yürümek deyimi kullanılmış.

6)Sayılara yer verilmiş.

7)Bursa, Dumlupınar gibi şehir ve ilçe isimlerine yer verilmiş.

4)Atatürk’te Millet Sevgisi

1) Etajer, sav açıklama isteyen kavramlar.

2)Halkevi, Tarih Kurumu, Okul, Dershane, Kütüphane gibi kurum isimlerine yer verilmiş.

3) Şehir ismi kullanılmış.( Ankara)

4)Kurtuluş Savaşı kavramı kullanılmış.( İnkılap Tarihi Dersi ile bağlantılı)

 5)Gazi

1) Esrar, metot açıklanması gereken kelimeler.

2) Özel isimlere yer verilmiş. ( Gazi Mustafa Kemal Paşa, Newton)

 1)Türküler Dolusu

1)Kiraz, nar, elma, çavdar, tuz, biber gibi yiyecek isimlerine yer verilmiş.

2) Meslek isimlerine yer verilmiş. ( Ressam, Şair)

3)Şehir ve ilçe isimlerine yer verilmiş. (Trabzon, Şile)

4) Eğri büğrü, kör topal gibi ikilemelere yer verilmiş.

5)Coğrafi kavramlara yer verilmiş. (Dağ, Yayla)

6)Aklı ermek, anlını karışlamak, bıçak kemiğe dayanmak,iflah olmak, Toz kondurmamak  deyimleri kullanılmış.

 2)Evliya Çelebi

1)) Seyahatnâme, şaheser, seyyah, hüner, nükte, müsahib, sipahi, zümre, sahabe, azledilmek, heybet, şefaat, suret, mil, dizdar, nefer, acem, dârâ, evkaf, subaşı, nahiye bilinmeyen kelimelere yer verilmiş.

2)) Anadolu, Ortadoğu, Kırım, Kafkas, Hazar, İran, Sudan, Kuzey Habeşistan, Arap Çölleri, Rumeli, Arnavutluk, Romanya, Macaristan, Viyana, Doğu ve Orta Avrupa, Bursa, İzmir, Trabzon, İzmit(Kocaeli),İstanbul, Kütahya, Bağdat, Erzurum, Gebze, Üsküdar,  Karaköy Burnu, Kalamış Burnu, Yelkenkaya Burnu,Darıca Kalesi gibi ülke, şehir, bölge adlarına yer  verilmiş.

3))10, 80.24.300, 25 Mart 1611.1640.1680.1682.827 yılı, Cuma gibi sayı, tarih, ay ve güne yer verilmiş.

4))Cami, Türbe, Han, Hamam, Kahvehane, Çarşı gibi mekân isimlerine yer verilmiş.

5))Poyraz Rüzgârı, Çöl, Liman, Burun, Deniz, Kıyı gibi coğrafi kavram ve terimlere yer verilmiş.

3)Orta Oyunu

1)Müzayede, muhtelif, setre, ekseriya, hüner, nükte, muhavere, piyes, zenne, seyran, cevahir, bedesten, banliyö açıklama isteyen kavramlar.

2) Orta oyunu ve Karagöz ile ilgili tiplere yer verilmiş. Kavuklu, Hacivat, Pişekâr, abdal oğlan, dondum hanım, Yahudi, Laz, Kürt, acem)

3)Meslek isimlerine yer verilmiş. (Kahveci, çırak, esnaf)

4)Şehir isimlerine yer verilmiş (İstanbul, İzmir)

5)Sayılara yer verilmiş. (3, 4, 60, 80..)

6)Mekân isimlerine yer verilmiş. (Kahvehane, Kıraathane, bedesten)

4)Yunus Emre

1) Hacı Bektaşi-ı Veli, Mevlana Celâleddin, Yunus Emre, Risalet’ün Nushiyye (Öğüt Risalesi) gibi Türk Tasavvuf edebiyatının önemli isimlerine ve eserine yer verilmiştir.

2)İkilemeler çok sık kullanılmış. (buram buram, yalap yalap..)

Moğol, Anadolu Selçuklu Devleti, Türkmen Boyları gibi Tarih dersi ile ilişkilendirilebilecek kavramlara yer verilmiş

5)Bağlamacıya

 1)Dertli, Emrah, Ruhsat, Gevheri, Seyrani, Sümmanii, Ömer, Kerem, Karacaoğlan, Köroğlu, Dadaloğlu, Kuloğlu, Muslu Türk halk edebiyatının önemli isimlerine yer verilmiş.

2)Dede, baba gibi akrabalık terimleri kullanılmış.

3)Âşık, ozan, türkü, uzun hava gibi hal edebiyatı terimleri kullanılmış

 1)Empati İle Yaşamak

1)Empati, mecal, ihtişam, jest, mimik, kâinat açıklanması gereken kelime ve kavramlar.

2)Renk isimlerine yer verilmiş. ( Yeşil, mavi)

3) Doktor, öğrenci, patron gibi meslek isimlerine yer verilmiş.

4)Korku, kaygı, endişe,neşe, öfke sevgi, saygı gibi duygulara yer verilmiş.

 2)Karanfiller ve Domates Suyu

1)Hudut, tahsil, mahcup, sarnıç, meskûn, hiddet açıklanması gereken kelimeler.

2)Çam ormanı, ağaç, deniz, fundalar, yabani meşe palamutları, kocayemişler, çalı süpürgeleri gibi tabiatla ilgili kavramlara yer verilmiş (bitki)

3)Omuzları, tırnakları, ayakları, göğüs gibi insan vücudunda yer alan organlara bölümlere yer verilmiş.

4)Poyraz, lodos, gün doğusu, keşişleme, yıldız, karayel gibi coğrafi kavramlara rüzgâr isimlerine yer verilmiş.

Şiir, roman, hikâye, masal gibi edebi türlere yer verilmiş.

5)Su, tuz çekirdek, elma, domates gibi gıda isimlerine yer verilmiş.

6) Renk isimlerine yer verilmiş. (siyah, kırmızı)

7)İkilemelere yer verilmiş.

8)Roman, Yunan gibi ırk isimlerine yer verilmiş

 3)Martı

1) Mil, kurnaz, itaat, pikeye geçmek gibi kavramların açıklanması gerekmekte.

2)Jonathan Livingston(Canıtın), Chiang(Çiang)  Fletcher (Fileçır)  gibi özel ve yabancı isimlere yer verilmiş.

3)3.4.1000.100.6 gibi sayılara yer verilmiş,

4)Pelikan, albatros, martı, balık gibi hayvan isimleri kullanılmış.

5)Gökyüzü, güneş, deniz,kıyı,rüzgar gibi coğrafi kavramlara yer verilmiş.

6)Bir deri bir kemik kalmak deyimi  Bir tüy bir kemik kalmak’’ şeklinde değiştirilerek kullanılmış. 

 

 4)Hellen Keller

1)ABD Tuscumbia (Taskımbiya), Perkins (Pörkins), Norveç, Cambrigde, New York (Nivyork), Arcan Ridge (Arkın Riç), Lister Hill (Listır Hiyl) gibi ülke,bölge ve şehir isimlerine yer verilmiş.

2)Hellen (Helın), Anne Mansfield Sullivan (En Mensfild Sallıvın), Sarah Fuller (Sera Föllır), John Macy (Con Meysi) gibi yabancı ve özel isimlere yer verilmiş.

3) Sayılara yer verilmiş.

4)Kolej, okul, fakülte, üniversite gibi eğitimle ilgili kavramlara yer verilmiş.

5)Adam Olmak
1)Evliya açıklanması gereken kavram
2)Sözcük tekrarlarına yer verilmiş.

1)Ergenekon Destanı

1)  Körük, hendek, hiddet, yaman, tan, gafil avlanmak, bengüldek kavramları açıklanmalı.

— 2)At, öküz, koyun, deve hayvan isimlerine yer verilmiş

— 3) Paramparça ikileme.

4)  9,1000,4000,70 sayılar.

5)  İl , Kayan,Kayat Göktürkçe özel isimler.

—  6)Tukuz, Han, Hakan, Börtçüne gibi Göktürkçe kavramlara yer verilmiş.

 

 2)Misafirliklerimiz

1) Münasebet, ahbap, aşina, kaide, muamele, Şark, iptidai, deryadil, kabil, Garp, müessese, müşkül, tanzim, cereyan etmek,  açıklanması gereken kavramlar.

2)İmparator Ogüst(Ogüst), Filozof Voltaire (Volter) gizi yabancı ve özel isimlere yer verilmiş.

3)Sayılara yer verilmiş.

4) Fransa, Şam, İstanbul, İspanya, Büyükdere, Bakırköy, İspanya gibi ülke ve bölge isimlerine yer verilmiş.

3)İmece

1)Hıdırellez, şavk, imece, orak, hayma, cümbüş, Tanyeri  açıklanması gereken kavramlar.

2) Ceyhan kıyısı, Çukurova, Orta Anadolu, Karadeniz, Sürmene bölge isimlerine yer verilmiş.

3)Patates, et bulgur gibi gıda isimlerine yer verilmiş.

4)Kirpi, ayı, sansar, tilki, çakal gibi hayvan isimleri kullanılmış.

5)Davul, zurna çalgı isimlerine yer verilmiş.

6) İkilemelere yer verilmiş.

Sayılara yer verilmiş

 4)Tasmalı Güvercin

1)Musibet, açıklanması gereken kelime.

2) Kral Debşelim, filozof Beydebâ gibi özel isimlere yer verilmekte.

3)Güvercin, fare, ceylan, karga, fil, aslan, yılan gibi hayvan isimlerine yer verilmiş.

 

 5)Seyfi Baba

1)Esef etmek, Zira âlâ, haşyet, şayak, beniz, teharris, tahassür, hamiyet açıklanması gereken kelime ve kavram var.

2)Baba, evlat, oğul, kız, teyze gibi akrabalık terimlerine yer verilmiş.

3) İkilemeler kullanılmış

4)Sayılara yer verilmiş.

 1)Güney İlleri
1)Mavi, yeşil, sarı, mor renk isimleri kullanılmış.

2)Gök, dağ, ova, yayla gibi coğarafi terimler kullanılmış.

3)Bahar, yaz mevsim isimleri.

4)Güney ve illeri kelimeleri sık tekrarlanmış.

5) Kıvrım kıvrım.. Oylum oylum, Özene bezene… Sıcak sıcak……... Buğu buğu gibi ikilemelere yer verilmiş.           

 2)Bir Göl Nasıl Bingöl Oldu

1)Keramet, meziyet, sarkac, cüzzam hastalığı gibi kavram ve kelimelerin açıklanması gerekmekte.

2)Evliya Çelebi’den bahsedilmiş.

3) Dalga, yayla, göl, tepe, dağ, kıyı gibi coğrafi terimlere yer verilmiş.

4)Bingöl, Akbaba Gölü, Er göl, Kanlı Göl, Miskin Gölü, Hatun Gölü gibi şehir ve ülkemizde bulunan göl isimlerine yer verilmiş.

5)İkilemeler kullanılmış.

6)Başı dönmek deyimi kullanılmış.

 3)Zamanı Kazanmak Veya Kaybetmek

1)Teessüf, azamet, kelimeleri açıklanmalı.

2) Dörtnala gitmek deyimi kullanılmış.

3)Sayılara yer verilmiş.

4)İkilemeler kullanılmış.

4) TÜRK EVİNDE TÜRK DİLİ, TÜRK DİLİNDE TÜRK EVİ

1) Neokorteks, sedir, yüklük, postmodern, antre, salonmanje, şifoniyer, wc( tuvalet kelimesi kullanılmalıydı.) , ropdöşambr, gibi kavramların açıklanması lazım.

  2)‘’Ev alma, komşu al.” “İki gönül bir olunca samanlık seyran olur.”, “Nohut oda, bakla sofa”,  “İki oda bir aralık, bir ahır bir samanlık’’gibi atasözleri kullanılmış.

3)Arapça, Farsça, Çince, Rusça, İngilizce, Fransızca gibi dil isimlerine yer verilmiş.

4) Cengizhan, Hitler gibi tarihten kişilerin isimlerine yer verilmiş.

5)Anadolu ve Batı kavramları kullanılmış

.

 

5)Dağın Şiiri

1) Siluet açıklanması gereken kelime.

2)Doğubeyazıt, Ağrı Dağı, Ahmet Hani Hazretleri Türbesi, İshak Paşa Sarayı gibi il,ilçe ve mekan isimleri kullanılmış.

3)Ahmet Hani Hazretleri, İshak Paşa, Hilmi Yavuz, Hz. Nuh, Ahmet Muhip Dıranas, gibi özel isimler geçmekte metinde.

4) Sabah, gece, ikindi, öğle gibi vakit isimleri kullanılmış.

5)Kül rengi, menekşe rengi, toprak rengi,mavi, kırmızı, turuncu, mor, beyaz gibi renk isimlerine yer verilmiş.

 

SONUÇ/DEĞERLENDİRME

Ø Bütün temalarda ki metinlerde toplam 6000-7000 arası bir kelime öğrencilere öğretilmeye çalışılmış. (Her metin tek tek sayılmamıştır, sayılan metinlerde tekrar edilen kelimeler ve bağlaçlar dikkate alınmamıştır. Bu sayı tamamen tahminidir.)

   Türkçe ders kitaplarında kazandırılması gereken söz dağarcığı ile ilgili Türkçe Öğretimi Programı’nda bilgilendirme yapılmadığına daha önceki bölümlerde değinilmiştir. Bu nedenle bu sayının kelime öğretiminde yeterli olup olmadığı ile ilgili bir fikir yürütmemiz yanlış olabilir.

  Ayrıca her temadaki metinlerde kelime dağılımında bir eşitsizlik mevcuttur. Buda kelime öğretiminde kitabın olumsuz yönlerinden biridir. (Örneğin 1. Temanın ikinci metni Okuma Serüvenim Nasıl Başladı 355 kelimeden oluşurken 3. Metin Sarı Traktör 155 kelimeden oluşmaktadır.)

Ø  Kelime öğretiminde metinlerin uzunluğu = çeşit söz sayısıdır. Temalardaki metinlerin uzunlukları olumludur. Ve düzyazılarda (öğretici, hikaye anı vb) şiir’e göre daha fazla çeşit söz sayısına rastlanmaktadır. Kitapta ise düzyazılara şiirden daha fazla rastlanması olumludur.

Ø Metinlerde kullanılan anahtar kelimeler metinde anlatılmak istenen tema ile uyumludur.

Ø  Metinlerde 150’ye yakın öğrencilerin bilemeyecekleri açıklamaya gereksinim duyulan kelimeye yer verilmiştir.

Ø  Çalışmada Türkçenin söz varlığı üzerinde durulmuş ve metinler söz varlığı açısından incelenmiştir. (Temel söz varlığı, Yabancı sözcükler, Deyimler, Atasözleri, Kalıplaşmış sözler, İlişki sözleri, Terimler, Çeviri sözcükler, Sıklık)

Ø  Öğretim programında kelime öğretimi kazanımı olarak deyim ve atasözlerinin üzerinde çok fazla durulmuştur. Ancak kitaptaki metinlerde çok az atasözü ve deyime rastlanmakta özellikle  atasözleri yok denecek kadar az bir durumdadır.

 Deyimler ve atasözleri hem sözlü hem yazılı edebiyatımız açısından önemlidir. Sağladığı ses ahengi ile hece ölçüsüne uyabilen esnek yapıları, içerisinde benzetme, kişileştirme, ad aktarması gibi sanatları bulundurmaları, akılda kalıcılığı ve dikkat çekiciliği sağlamaları açısından edebiyatımızın ve söz varlığımızın en kıymetli ögelerindendir. Deyimler ve atasözleri güçlü ve etkili sözlerdir kimi zaman cümlelere abartma anlamı katarak anlatımı zenginleştirmektedir. Söz varlığının bu zengin ögeleri, Türkçe eğitiminde önemli yer teşkil etmektedir.

Ø  Öğretim programında yabancı kelimeleri doğru ve düzgün telaffuz eder şeklinde bir kazanım yer almaktadır. Kitapta bu kazanıma uygun olarak verilen yabancı kelimelerin isimlerin kenarlarına okunuşları yazılmış nasıl telaffuz etmeleri gerektiği gösterilmiştir.

Ø  Terimlere yer verilmiştir. Özellikle coğrafi, edebi, ve tarih ile ilgili terimler kavramlar sıkça kullanılmıştır.

Ø  Sayılara, özel isimlere, ülke, şehir bölge isimlerine, renk, hayvan isimlerine, mevsim isimlerine, gün, ay isimlerine metin genelinde yer verilmiştir.

Ø  İkilemeler hemen hemen her metinde kullanılmıştır.

Ø  Tekerleme hiç kullanılmamış.

Ø  8. Sınıf çocuklarının gelişim düzeyleri dikkate alınarak soyut tamlamalara soyut kavramlara yeterince yer verilmiştir.

Ø  Fiiller, yardımcı fiiller, fiilimsiler, zarflar, sıfatlar en sık kullanılan kelime türleridir.

Ø  İncelenen tüm kitaplarda farklı coğrafyalardan yer adları kullanılmıştır. Bu kullanımla öğrencilerin yer-yön bulma kabiliyetleri; farklı kültürleri, coğrafyaları ve iklimleri tanıma becerileri artırılmıştır.

Ø  Kitaplarda ünlü Türk şahsiyetlerinin, Türk yazarların, eserlerin, yabancı yazar, filozof ve eserlerin isimlerine yer verilmiştir. Böylece şair ve yazarlar öğrencilere tanıtılmıştır.

Ø  İncelenen ders kitabında Türklerin kurduğu devletlerin adlarından en az bir tanesine yer verilmiştir. Bu açıdan programın Atatürkçülük kazanımlarının ilgili hedefine uygunluk göstermektedir.

Ø  Hitap ve unvanlara yer verilmiştir.